ارز دیجیتال چیست؟ همه چیز درباره پول الکترونیکی

 

در این عصر شاید هر روز کلمه «ارز دیجیتال» را در مکالمات روزمره بشنوید یا در شبکه‌های اجتماعی مطلبی درباره آن بخوانید. ارز دیجیتال به تدریج راه خود را به زندگی عموم مردم باز کرده و دیگر تنها اصطلاحی برای تحلیل‌گران بازارهای مالی یا اقتصاددان‌ها و تریدرها نیست.

هدف از ابداع ارز دیجیتال یا پول الکترونیکی از ابتدا همین بوده: که به عنوان ابزار مالی، پرداخت و داد و ستد مورد استفاده عموم قرار گیرد و انجام تراکنش‌ها را آسان‌تر کرده و زمان انجام تراکنش‌ها را کاهش دهد. تکنولوژی ارز دیجیتال به شما این امکان را می‌دهد که در هر زمان از شبانه روز و در هر جایی از دنیا که هستید، تنها با اتصال به اینترنت تراکنش‌های مالی خود را انجام دهید.

تکنولوژی ارز دیجیتال به سرعت در حال پیشرفت بوده و موج مردم نیز، اعم از افراد معمولی و غیر متخصص، با آن همراه می‌شوند و دیر یا زود از آن استفاده می‌کنند. با این حال بسیاری از مردم هنوز تصور درستی از مفهوم ارز دیجیتال ندارند و این به دلیل تعاریف چندگانه و بعضاً پیچیده‌ای است که در این زمینه می‌شنویم. اگر مشتاقید که اطلاعات دقیق و به روز را به زبان ساده درباره ارز دیجیتال دریافت کنید در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.

 

ارز دیجیتال چیست؟

ارز دیجیتال هر نوع پول یا دارایی دیگری است که روی سیستم‌های کامپیوتری ذخیره و مدیریت شده و از بستر اینترنت استفاده میکند. در ایران میان مردم رواج یافته که ارز دیجیتال را با رمزارز یکی بدانند و از این دو کلمه به جای یکدیگر استفاده میکنند.

در حقیقت رمزارزها دسته ای از انواع مختلف ارزهای دیجیتال هستند. از دیگر انواع ارز دیجیتال میتوان به ارز مجازی و ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC اشاره کرد.

برای توضیح ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) ابتدا باید با مفهوم پول فیات آشنا شوید. پول فیات، ارزی است که ارزش ذاتی نداشته و هیچگونه پشتوانه‌ی ارزشمندی مانند طلا یا نقره ندارد. پول فیات توسط دولت‌ها صادر شده و ارزش خود را نیز از پشتیبانی دولت میگیرد. دلار آمریکا، پوند انگلیس و ریال ایران مثال‌هایی از پول فیات هستند.

اکنون می‌توان ارز دیجیتال بانک مرکزی را تعریف کرد. CBDC در واقع نسخه دیجیتال پول فیات است؛ به این معنی که دولت‌ها می‌توانند نسخه دیجیتال پول فیات خود را در اختیار مردم بگذارند و به این نوع ارز CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌گویند. با اینکه مفهوم ارز دیجیتال بانک مرکزی پس از رواج یافتن بیت کوین شکلی واقعی‌تر به خود گرفت، این ارز با رمزارزها و ارزهای مجازی متفاوت است، زیرا توسط نهادی مرکزی یا همان دولت صادر شده و عموماً نیازی به استفاده از بلاک چین ندارد. صدور ارز دیجیتال بانک مرکزی در بیشتر کشورها در مرحله فرضیه یا آزمایش قرار داشته و هنوز عملاً به اجرا در نیامده است.

در دسته دوم ارز دیجیتال، ارزهای مجازی قرار دارند. مرز میان تعاریف ارز دیجیتال، ارز مجازی و رمزارز بسیار باریک است و می‌تواند گیج کننده باشد، اما در اینجا این مفاهیم را روشن می‌کنیم. ارز مجازی یا Virtual Currency نوعی ارز دیجیتال است، به این معنی که ملموس نیست و تنها به صورت آنلاین وجود دارد. ارزهای مجازی معمولاً توسط سازندگان یا برنامه نویسان آنها کنترل می‌شوند و ارزش آنها معمولاً میان انجمن یا گروه خاصی در فضای مجازی شناخته شده است. بنابراین، ارزهای مجازی را یک نهاد دولتی یا بانک صادر نمی‌کند و به همین دلیل از قوانین و مقررات معمول تبعیت نمی‌کنند. این عدم وجود قوانین معین و تعریف شده می‌تواند یکی از نقاط ضعف ارزهای مجازی محسوب شود، زیرا هک کردن آنها را راحت‌تر و پیگیری قانونی آنها را سخت‌تر میکند. با این حال ارزهای مجازی به خاطر سرعت بالای تراکنش‌ها و دسترسی و استفاده آسان از محبوبیت بالایی برخوردارند. نکته مهم این است که رمزارزها (کریپتوکارنسی‌ها) و توکن‌های صادره توسط سازمان‌های خصوصی در دسته ارزهای مجازی قرار می‌گیرند؛ اما به یاد داشته باشید که همه این‌ها زیر مجموعه دسته کلی ارزهای دیجیتال هستند.

در بخش بعد، رمزارزها را به صورت مفصل توضیح خواهیم داد.

 

ارز دیجیتال، کریپتوکارنسی یا رمزارز؟

اکنون که با تعریف ارز دیجیتال آشنا شده و متوجه شدید که رمزارزها زیر مجموعه‌ای از ارزهای دیجیتال هستند، به سراغ تعریف رمزارز می‌رویم. رمزارز که در انگلیسی به آن کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) می‌گویند، نوعی ارز دیجیتال است که ابزاری برای مبادلات مالی محسوب شده، از سیستم‌های کامپیوتری استفاده کرده و تولید و نظارت بر آن در دست نهادهای مرکزی مانند دولت یا بانک‌ها نیست.

دو نکته مهم درباره رمزارزها وجود دارد که آنها را متمایز می‌کند: اول اینکه رمز ارزها رمزنگاری شده‌اند و امنیت آنها از این طریق تضمین می‌شود. به این طریق دوبار خرج کردن آنها (double-spending) و جعل کردن آنها بسیار مشکل است.

نکته دوم این است که عموماً رمزارزها غیر متمرکز (decentralized) هستند، به این معنی که توسط یک نهاد دولتی یا مرکزی مانند بانک کنترل نمی‌شوند. داده‌های شبکه‌های رمزارزها میان کامپیوترها یا به اصطلاح نودهای آن شبکه توزیع شده، و به این صورت همه نودها (nodes) بر شبکه نظارت می‌کنند.

تکنولوژی کریپتوکارنسی این امکان را به کاربران می‌دهد که تراکنش‌های مالی سریع و بی حد و مرز داشته باشند و محدودیت‌های زمانی و مکانی را تا حد زیادی از بین می‌برد. اما باید نقاط ضعف این تکنولوژی را نیز در نظر داشت: ارزش رمزارزها در سال‌های اخیر نوسانات زیادی داشته است، استخراج رمزارزهایی مانند بیت کوین هزینه و مصرف انرژی بالایی دارد، و به علت تکنولوژی رمزنگاری آنها امکان دارد در مصارف و مبادلات غیرقانونی استفاده شود.

از سوی دیگر، حقیقتی که درباره رمزارزها زیاد گفته نمی‌شود این است که غیرمتمرکز بودن شبکه رمزارزها، موضوعی واحد نیست. غیر متمرکز بودن یک طیف است، به این معنی که هر یک از رمزارزها تا حدودی غیر متمرکز هستند، برخی بیشتر و برخی کمتر. بعضاً حتی غیرمتمرکز بودن شبکه‌هایی مانند بیت کوین (Bitcoin) و اتریوم (Ethereum) را نیز زیر سوال برده‌اند، بر این اساس که اگر مقدار زیادی از حجم عرضه یک رمزارز تحت مالکیت معدود افرادی باشد، آیا می‌توان گفت که این رمزارز واقعاً غیرمتمرکز است؟

به همین دلیل قبل از خرید یا سرمایه گذاری در یک رمزارز باید تحقیقات دقیقی درباره شبکه آن انجام دهید. اما این موارد در سال‌های اخیر باعث نشده که محبوبیت رمزارزها در میان مردم کاهش یابد. در عوض، سازندگان و توسعه دهندگان رمزارزها تلاش کرده‌اند که با ارتقای تکنولوژی رمزارزها بر این مشکلات غلبه کنند.

 

ارز دیجیتال چگونه کار می‌کند؟

ارزهای دیجیتال تنها به صورت الکترونیکی وجود داشته و برای جابجایی و تبادل آنها از بستر سیستم‌های آنلاین استفاده میشود. شناخته‌شده‌ترین ارز دیجیتال، رمزارز بیت کوین است. مثال دیگری از پول دیجیتال که روزانه با آن سر و کار دارید انتقال وجه به صورت آنلاین است. در این مواقع، پول واقعاً از حسابی به حساب دیگر منتقل نمیشود بلکه تنها موجودی حساب‌ها به وسیله سیستم‌های آنلاین بانکی کم و زیاد می‌شوند. بنابراین تبادل ارز دیجیتال با استفاده از گوشی‌های موبایل، دستگاه‌های ATM و یا صرافی‌های آنلاین صورت میگیرد.

زمانیکه صحبت از ارز دیجیتال به میان می‌آید، مهم است که بدانید رمزارزها چگونه کار می‌کنند. در بخش قبل توضیح دادیم که رمزارزها مبنی بر سیستم‌های غیرمتمرکز هستند. این نوع از ارزهای دیجیتال برای تمرکز-زدایی از قدرت نهادهای دولتی یا بانک‌ها، از تکنولوژی به نام بلاک چین استفاده می‌کنند.

بلاک چین (Blockchain) یا زنجیره بلوکی نوعی پایگاه داده است که اطلاعات تراکنش‌های یک رمزارز در آن ذخیره میشود. بلاک چین یک نهاد مرکزی ندارد و داده‌های آن توسط همه نودهای شبکه تایید و ثبت می‌شوند؛ به این ترتیب اگر یک نود از کار بیفتد شبکه مختل نشده و دیگر نودها یا اعضای شبکه به نظارت و کنترل داده‌های شبکه ادامه می‌دهند. همچنین تحریف یا نابود کردن داده‌های بلاک چین تقریباً غیرممکن است، چون این داده‌ها به صورت توزیع شده در تمام نودهای شبکه وجود دارند. به عنوان مثال رمزارز بیت کوین روی بلاک چین بیت کوین کار میکند و داده‌های تراکنش‌های بیت کوین روی بلاک چین بیت کوین ذخیره می‌شوند.

آز آنجایی که رمزارزها توسط هیچ نهاد خصوصی یا عمومی خاصی پشتیبانی و صادر نمی‌شوند، تنظیم و اعمال قوانین و مقررات مخصوص آنها برای سیستم‌های قضایی کشورهای مختلف در سرتاسر جهان سوال بزرگی به حساب می‌آیند که هنوز جواب واحدی برای آن پیدا نشده است.

در سراسر دنیا روزانه مقدار زیادی رمزارز استخراج شده، سپرده گذاری شده و میان مردم مبادله می‌شود. اما آیا رمزارزها و استفاده از آنها قانونی هستند؟ امروزه بسیاری از کشورها برای مزرعه‌های استخراج بیت کوین مجوز صادر می‌کنند. کشور ژاپن بیت کوین را به عنوان یک دارایی قانونی تعریف میکند. رمزارزها در کشور‌های اتحادیه اروپا قانونی هستند. به تازگی آمریکا رمزارزها را نوعی اوراق بهادار اعلام کرد، و  کشور السالوادور جمهوری آفریقای مرکزی بیت کوین را به عنوان پول قانونی برای تراکنش‌های مالی پذیرفته‌اند. در مناطقی مانند کانادا، آمریکا، برخی از کشورهای اروپایی و آفریقای جنوبی دستگاه‌های خودپرداز بیت کوین نصب شده‌اند. همانطور که می‌بینید، کشورهای مختلف تلاش دارند با وضع کردن قوانین جدید، کارکرد این نوع پول را قانونی کنند.

 

تفاوت ارز دیجیتال و پول نقد چیست؟

به طور معمول پول واقعی به معنای پول نقد است، مانند دلار یا ریالی که شما در دستان خود دارید. در مقابل، ارز دیجیتال پولی است که تنها به صورت الکترونیکی وجود دارد. با اینحال، این به این معنی نیست که ارزهای دیجیتال ارزش واقعی ندارند یا پول واقعی نیستند.

به عنوان مثال ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) معادل ارزی است که دولت صادر می‌کند و به اندازه پول فیات ارزش دارد. از سوی دیگر انواع دیگر ارزهای دیجیتال مانند ارزهای مجازی و رمزارزها طی سال‌های اخیر با پول فیات مبادله شده و هر کدام از آن‌ها ارزش خود را دارند. بیت کوین ارزشمندترین ارز دیجیتال است و در زمان نوشتن این مقاله یک بیت کوین تقریباً ارزشی معادل 28,722 دلار آمریکا دارد. بنابراین به هیچ عنوان نمی‌توان گفت که ارزهای دیجیتال پول واقعی نیستند یا ارزش آنها را ندارند.

تفاوت اصلی رمزارزها، که دسته‌ای از ارزهای دیجیتال هستند، با پول واقعی غیر متمرکز بودن رمزارزها است. در جدول زیر تفاوت‌های اساسی ارز غیر متمرکز و پول واقعی را مشاهده میکنید:

 

پول نقد	پول غیرمتمرکز
توسط یک نهاد مرکزی اداره و کنترل می‌شود.	کنترل آن در دست یک نفر یا گروه خاص نیست.
توسط دولت صادر می‌شود.	توسط توسعه دهندگان و برنامه نویسان طراحی می‌شود.
برای انتقال و مبادله آن به بانک نیاز دارید.	برای انتقال و مبادله آن به والت نیاز دارید.
حفاظت از دارایی‌های شما به عهده بانک است.	حفاظت از دارایی‌ها به عهده خودتان است.
می‌تواند به صورت فیزیکی مبادله شود.	نمی‌تواند به صورت فیزیکی مبادله شود.
محدودیتی در مقدار عرضه ندارد.	بعضی از آنها در مقدار عرضه محدودیت دارند.
برای مردم یک کشور ارزش ثابت دارند.	ارزش آنها تحت تاثیر نوسانات بازار قرار می‌گیرد.
نگهداری و انتقال آن نیاز به مشخصات دقیق دارنده دارد.	نگهداری و انتقال آن به صورت ناشناس است.

 

چرا ارز دیجیتال در سال 2023 اهمیت پیدا کرده است؟

با اینکه ارزهای دیجیتال تقریباً یک دهه است که در میان مردم رواج یافته‌اند – یعنی از زمان ساخته شدن بیت کوین – همه‌گیری کرونا در سال اخیر تحولی در نگرش مردم نسبت به ارزهای دیجیتال ایجاد کرد. شاید شما هم متوجه شده باشید که تعداد بیشتری از مردم، فارغ از سن و محل زندگی‌شان، به سوی پلتفرم‌های آنلاین متمایل شده و حتی افرادی که تخصصی در بازارهای مالی ندارند، با کمی مطالعه و تحقیق وارد دنیای ارزهای دیجیتال شده‌اند. از طرف دیگر کشورها در حال وضع قوانین جدیدی در زمینه ارز دیجیتال هستند و این نشانه‌ها حاکی از این است که اقتصاد جهانی روز به روز به دیجیتالی شدن نزدیک‌تر میشود.

از سوی دیگر، ارزهای دیجیتال و کریپتوکارنسی‌ها دو مورد از مهم‌ترین ویژگی‌های یک تکنولوژی ماندگار را دارند: استفاده راحت و سرعت بالا در تراکنش‌های مالی. در بیشتر موارد، انتقال رمزارزها هزینه کارمزد پایین‌تری نیز نسبت به تراکنش‌های بانکی دارند. در سال‌های اخیر، ارزهای دیجیتال موفق شده‌اند که اعتماد مردم را به سوی خود جلب کنند و در نتیجه، بدیهی است که به تدریج امور مالی سنتی جای خود را به امور مالی دیجیتال خواهند داد.

یکی دیگر از دلایل اهمیت ارز دیجیتال در سال 2022 کاربرد آن در مواردی فراتر از پرداخت‌ها و تراکنش‌های مالی است. امروزه تکنولوژی بلاک چین و سیستم‌های غیرمتمرکز – که با روی کار آمدن کریپتوکارنسی‌ها به دنیا معرفی شد – در بخش‌هایی استفاده می‌شوند که نادیده گرفتن آنرا تقریباً غیرممکن میکند. در اینجا چند مثال مهم از کاربرد سیستم‌های غیر متمرکز را بررسی می‌کنیم:

• سازمان غیرمتمرکز خودگردان یا DAO (Decentralized Autonomous Organization): قوانین چنین سازمان‌هایی توسط برنامه‌های کامپیوتری که به آنها قراردادهای هوشمند می‌گویند اداره می‌شود. این سازمان‌ها توسط کاربران کنترل شده و به این ترتیب، غیرمتمرکز هستند. برنامه‌ها، فعالیت‌ها و تراکنش‌های مالی DAO روی بلاک چین ذخیره می‌شوند. در حال حاضر، بیشتر DAOها روی شبکه اتریوم ساخته شده‌اند.
• امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi (Decentralized Finance): دیفای با استفاده از قراردادهای هوشمند در بلاک چین، ابزارهای مالی مختلفی به کاربران ارائه می‌دهد. پلتفرم های DeFi غیر متمرکز بوده و از واسطه‌هایی مانند بانک و موسسات مالی استفاده نمی‌کنند. یکی از پرکاربردترین مثال‌های دیفای، صرافی‌های غیرمتمرکز هستند.
• صرافی غیرمتمرکز یا DEX (Decentralized Exchange): صرافی‌های غیر متمرکز همانند صرافی‌های معمولی و متمرکز در جهت ارائه خدمات مبادلات مالی به کاربران کار می‌کنند. در این پلتفرم‌ها می‌توانید رمزارزهای مختلف را ترید کنید. DEXها برای غیرمتمرکز بودن، از تکنولوژی بلاک چین استفاده می‌کنند، یعنی پلتفرم آنها روی یک بلاک چین کار می‌کند. مثال چنین صرافی‌هایی Uniswap، Pancakeswap و dYdX هستند.
• NFT یا توکن غیر قابل معاوضه (Non-fungible token): NFTها دارایی‌های رمزنگاری شده بر پایه بلاک چین هستند. این دارایی‌های دیجیتال را نمی‌توان کپی کرد، جایگزین کرد یا به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرد. بر خلاف رمزارزها که با یکدیگر مبادله می‌شوند، NFTها را نمی‌توان با یکدیگر مبادله کرد زیرا هر کدام ارزش خود را دارند. اطلاعات مربوط به مالکیت یک NFT روی بلاک چین ذخیره می‌شود. انواع مختلف NFTها شامل آثار هنری دیجیتال، دارایی‌هایی در بازی‌های کامپیوتری، موسیقی، فیلم و میم های اینترنتی هستند.
• Web3: وب3 سومین فاز از تکامل و پیشرفت اینترنت است که با مفاهیم تکنولوژی بلاک چین و غیرمتمرکز-سازی و هوش مصنوعی پیوند خورده است. توسعه دهندگان Web3 نوعی وب را تصور می‌کنند که غیر متمرکز بوده و کارایی‌های بسیار بیشتری نسبت به وب1 و وب2 برای کاربران دارند.

 

کیف پول ارز دیجیتال چیست؟

کیف پول یا والت (Wallet) ارز دیجیتال نوعی نرم افزار یا سخت افزار است که همانند یک کیف پول برای رمزارز های شما عمل میکند. برای ورود به دنیای ارز دیجیتال، اولین چیزی که نیاز دارید یک کیف پول است که رمزارزهای شما در آن ذخیره می‌شود. با استفاده از والت‌ها میتوان ارزهای دیجیتال مختلف را دریافت کرد یا به شخص دیگری فرستاد. برای دریافت ارز دیجیتال می‌توانید آدرس کیف پول خود را در اختیار فرستنده بگذارید. همچنین والت‌ها کلیدهای عمومی و خصوصی را ذخیره کرده که به شما امکان دریافت رمزارز و دسترسی به آن را می‌دهد. دقت داشته باشید که کلیدهای خصوصی خود را به هیچ عنوان نباید در اختیار کسی قرار دهید.

والت‌های ارز دیجیتال می‌توانند به صورت نرم افزار یا سخت افزار باشند. از آنجایی که مسئولیت نگهداری از دارایی های دیجیتال هر فرد به عهده خودش است، انتخاب کیف پولی با امنیت بالا و ویژگی های مد نظر شما باید با دقت و تحقیق زیاد انجام شود.

 

جمع‌بندی

در این مقاله شما با مفهوم ارز دیجیتال آشنا شدید و اهمیت و موارد استفاده آن را یاد گرفتید. نظر شما درباره ارزهای دیجیتال یا رمزارزها چیست؟ آیا تابحال تجربه‌ای در زمینه ارزهای دیجیتال و استفاده از آن داشته‌اید؟ ایده‌ها و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.