آموزش بلاکچین به زبان ساده؛ از مفاهیم پایه تا درآمدزایی

 

بلاکچین یک فناوری غیرمتمرکز برای ذخیره‌سازی اطلاعات است که تغییرناپذیر، شفاف و مقاوم در برابر سانسور است. این فناوری کاربرد گسترده‌ای در اکثر صنایع دارد و به همین دلیل، آموزش بلاکچین به دغدغه اصلی بسیاری از افراد تبدیل شده است. علاقه‌مندان به دنبال این هستند که تخصص‌های مرتبط با بلاکچین را پیدا کنند و مطابق علاقه خود، به یکی از این حوزه‌ها ورود کنند.

مشاغل مرتبط با بلاکچین بسیار پردرآمد هستند. طبق آمار، متوسط حقوق سالانه یک توسعه‌دهنده بلاکچین حدود ۱۵۰ هزار دلار در سال است. حدأقل حقوق پایه از ۷۸ هزار دلار شروع می‌شود و بسته به مهارت، تجربه و محل کار، می‌تواند تا ۲۶۲ هزار دلار در سال افزایش یابد. به همین دلیل است که این روزها، آموزش بلاکچین حسابی پرطرفدار شده است.

در بخش اول این مقاله آموزشی از رمزآگاه، قصد داریم تعریف قابل درکی از بلاکچین ارائه دهیم، نحوه عملکرد آن را بررسی کنیم و به این بپردازیم که بلاکچین از چه لحاظ نسبت به سیستم‌های قدیمی بهتر عمل می‌کند. سپس به صورت جزئی‌تر زمینه‌های کاربرد و مشاغل مرتبط با بلاکچین را معرفی می‌کنیم. اگر دوست دارید وارد کسب و کارهای مربوط به این حوزه شوید، این مقاله مناسب شماست.

بلاکچین چیست و چگونه کار می‌کند؟

بلاکچین یک دفتر کل توزیع‌شده و محلی برای ثبت داده‌ها است. این جمله یک توضیح جامع و عمومی از بلاکچین است. چون فهم آن کمی مشکل بنظر می‌رسد، دو جزء اصلی آن را واضح‌تر توضیح می‌دهیم:

• دفتر کل (Ledger): دفتر کل بخشی از سیستم‌های حسابداری است که در آن، تمام اطلاعات یک تراکنش را ثبت می‌کنند.
• توزیع‌شده (Distributed): منظور این است که این دفتر فقط یک نسخه ندارد؛ بلکه یک نوع سیستم حساب‌داری مشترک است که هزاران نفر به آن دسترسی دارند.

برای درک بهتر، تصور کنید که با همکاران خود یک فایل اکسل درست کرده‌اید و همگی به آن دسترسی دارید. هر کس داده‌ای به این فایل اضافه یا کم کند، تمام افراد آن را می‌بینند. به علاوه، تاریخچه تمام تغییرات اعمال‌شده برای همیشه ثبت و ذخیره می‌شود.

فناوری بلاکچین اولین بار برای ساخت بیت کوین استفاده شد. تا پیش از بیت کوین، ارزهای دیجیتال دیگری ساخته شده بودند اما همگی شکست خوردند. در نتیجه بیت کوین را می‌توان اولین ارز دیجیتال موفق خطاب کرد و این موفقیت را تمام و کمال مدیون بلاکچین است.

نحوه عملکرد بلاکچین

بلاکچین داده‌ها را در قالب بلاک‌هایی ذخیره می‌کند که بهم متصل شده‌اند. در واقع، بلاکچین شبیه به یک کامپیوتر بسیار بزرگ جهانی است. این کامپیوتر بزرگ به جای اینکه تمام اطلاعات خود را فقط روی یک سیستم ذخیره کند، آنها را بین چندین کامپیوتر تقسیم کرده است. به هر کدام از این کامپیوترها یک نود (node) یا گره می‌گویند.

پس هر نود، نسخه‌ای کامل از تمام اطلاعات موجود در بلاکچین را نگهداری می‌کند. این اطلاعات به‌صورت بسته‌هایی به نام بلاک (Block) ذخیره می‌شوند. هر بلاک شامل مجموعه‌ای از تراکنش‌هاست و به بلاک قبلی خود متصل است؛ با کنار هم قرار گرفتن این بلاک‌ها، زنجیره‌ای از اطلاعات ساخته می‌شود که به آن بلاکچین گفته می‌شود. نودها وظیفه دارند این زنجیره را ذخیره و به‌روزرسانی کنند و مطمئن شوند که اطلاعات شبکه درست و دقیق هستند.

نقاط ضعف و قدرت بلاکچین 

در این قسمت ابتدا علت برتری بلاکچین نسبت به فناوری‌های مشابه را بررسی می‌کنیم و سپس مروری بر نقاط ضعف بلاکچین خواهیم داشت.

مزایای بلاکچین چیست؟

• تغییرناپذیری: هر اطلاعاتی که در بلاکچین ثبت می‌شود، تا ابد به همان شکل باقی می‌مانند؛ یعنی نه می‌توان آنها را پاک کرد، نه می‌توان تغییری در آنها ایجاد کرد. همین موضوع امنیت بلاکچین را برای ثبت و ضبط تراکنش‌ها تضمین می‌کند.
• شفافیت: تمام اعضای شبکه می‌توانند تمام داده‌های ثبت‌شده روی بلاکچین را مشاهده کنند. این شفافیت اعتماد عمومی را بالا می‌برد.
• مقاوم در برابر سانسور: بلاکچین یک شبکه غیرمتمرکز است؛ یعنی هیچ نهاد مرکزی آن را کنترل نمی‌کند و دولت‌ها حق دخالت یا دستکاری داده‌ها را ندارند.

معایب بلاکچین چیست؟

• سرعت کند: چون اکثر بلاکچین‌ها باید مراحل زیادی را برای ثبت تراکنش انجام دهند، نسبت به سیستم‌های سنتی کندتر عمل می‌کنند.
• هزینه اجرای بالا: به دلیل نیاز به سخت‌افزار و نرم‌افزارهای حرفه‌ای، نیروی متخصص و موارد دیگر، اجرا و راه‌اندازی یک سیستم بلاکچین کار هزینه‌بری است.
• عدم امکان ویرایش داده: اینکه داده‌ها در بلاکچین به صورت تغییرناپذیر ثبت می‌شوند، گاهی دردسرساز می‌شود. برای مثال اصلاح یا به‌روزرسانی اطلاعات اشتباه بسیار سخت و گاهاً غیرممکن است.

سعی کردیم تا اینجا به صورت خلاصه، مفهوم و نحوه عملکرد بلاکچین را توضیح دهیم، اما پیشنهاد می‌کنیم که قبل از ادامه، مقاله بلاکچین چیست را بخوانید. طبیعتاً اگر می‌خواهید که در این حوزه مشغول به کار شوید و از هر طریقی از این فناوری کسب درآمد کنید، باید ابتدا بفهمید که دقیقاً چیست، چطور کار می‌کند، از کجا آمده است و چه ویژگی‌هایی دارد.

بلاکچین چه کاربردهایی دارد؟

بلاکچین در زمینه‌های مختلفی کاربرد دارد. اگر بتوانید در یک یا دو زمینه تخصص پیدا کنید، روشی عالی برای کسب درآمد خواهد بود. در ادامه، به برخی از کاربردهای بلاکچین اشاره می‌کنیم:

• ارزهای دیجیتال
  بلاکچین زیربنای رمزارزهایی مانند بیت کوین و اتریوم است که امکان انتقال پول بدون نیاز به بانک را فراهم می‌کند.
• قراردادهای هوشمند
  برنامه‌هایی که به‌صورت خودکار اجرا می‌شوند، نیاز به واسطه‌ها را از بین می‌برند و مراحل امضا و اجرای توافق را سریع‌تر می‌کنند. (مثلاً برای وام گرفتن کاربرد دارد.)
• ردیابی زنجیره تأمین
  شرکت‌ها می‌توانند مسیر تولید و حمل کالا را از ابتدا تا پایان روی بلاکچین ثبت کنند تا اصالت و سلامت محصول تضمین شود.
• رأی‌گیری دیجیتال
  رأی دادن از طریق بلاکچین باعث افزایش شفافیت و جلوگیری از تقلب می‌شود.
• ثبت املاک و زمین
  مالکیت خانه و زمین روی بلاکچین ثبت می‌شود تا از جعل سند یا اختلاف‌های حقوقی جلوگیری شود.
• امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)
  یکی از بهترین زمینه‌ها برای کسب درآمد است. خدماتی مانند وام، سپرده‌گذاری یا معامله، بدون دخالت بانک‌ها و به‌صورت مستقیم بین کاربران انجام می‌شود.
• مالکیت آثار دیجیتال (NFT)
  هنرمندان می‌توانند آثار دیجیتال خود را به‌صورت توکن غیرقابل‌تعویض یا NFT ثبت کرده و به شکل امن بفروشند.
• صنعت بازی
  آیتم‌های داخل بازی‌ها روی بلاکچین ثبت می‌شوند و بازیکن‌ها می‌توانند آنها را خرید و فروش کنند.

به جز موارد بالا، یکی از شغل‌های پردرآمد، برنامه نویسی بلاکچین است که در ادامه، به طور مفصل به آن می‌پردازیم.

چرا آموزش بلاکچین اهمیت دارد؟ 

در دهه اخیر، یادگیری و آموزش بلاکچین اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است. بعد از اینترنت، بلاکچین را بزرگترین اختراع بشر در زمینه فناوری می‌دانند و همانطور که خواندید، کاربردهای بسیاری در زمینه‌های مختلف دارد. فوربز در این باره نوشته است:

هر چه پروژه‌های بلاکچینی کاربرد بیشتری پیدا می‌کنند، تعداد پروژه‌های در حال توسعه نیز افزایش می‌یابد. در نتیجه، سازمان‌های بیشتری از این فناوری استفاده می‌کنند و به دنبال افرادی می‌گردند که در زمینه بلاکچین تخصص دارند.

مهم‌ترین دلایلی که باید به یادگیری بلاکچین بپردازید:

1. چشم‌انداز شغلی در بلاکچین به‌سرعت در حال رشد است:
   در سال‌های اخیر، تقاضا برای افراد متخصص در زمینه بلاکچین در بخش‌های تجاری به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. پلتفرم ارزیابی مهارت‌های فناوری DeSkiller گزارش داده که تقاضا برای متخصصان بلاکچین در سال ۲۰۲۲ به میزان ۵۵۲٪ رشد داشته است.
2. بلاکچین یک مهارت بین‌المللی است:
   فناوری بلاکچین تبدیل به یک زیرساخت جهانی شده است. در کشورهای پیشرفته، از این فناوری به طور گسترده استفاده می‌شود و شرکت‌های بزرگ جهانی به دنبال متخصصان بلاکچین می‌گردند. از آنجا که یک مهارت کاملاً جدید محسوب می‌شود، بهترین فرصت برای آموزش بلاکچین است.

اهمیت آموزش بلاکچین چیست؟

• رشد سریع بازار کار در این حوزه
• فرصت‌های بین‌المللی شغلی
• افزایش استفاده از بلاکچین در صنایع
• پتانسیل بالا برای درآمد دلاری

منابع معتبر برای یادگیری بلاکچین 

منابع مختلفی برای آموزش بلاکچین به صورت تخصصی وجود دارد. چه به فارسی سرچ کنید آموزش بلاکچین و چه به انگلیسی عبارت learn blockchain را جستجو کنید، با هزاران دوره آموزشی روبه‌رو خواهید شد. پلتفرم‌های مختلف دوره‌های رایگان و پولی منتشر کرده‌اند که بسته به نیازتان می‌توانید بهترین آنها را انتخاب کنید. در رمزآگاه نیز به زودی یک دوره آموزشی کامل برای کسانی که تازه می‌خواهند وارد دنیای رمزارزها شوند، منتشر خواهیم کرد.

چگونه بلاکچین یاد بگیریم؟

• شروع با مفاهیم پایه (مثل دفتر کل، نود و قرارداد هوشمند)
• مطالعه منابع فارسی و انگلیسی معتبر
• شرکت در دوره‌های آنلاین
• انجام پروژه‌های عملی و تمرین

بهترین دوره‌های آموزش بلاکچین به زبان انگلیسی

دوره Blockchain Specialization

• آماده شده توسط: دانشگاه بوفالو
• پلتفرم: Coursera
• وضعیت: رایگان (با امکان دریافت گواهی پولی)
• سطح: متوسط
• مدت دوره: حدود ۲ ماه – ۱۰ ساعت در هفته
• مناسب برای: برنامه‌نویسان با دانش حدأقلی یک زبان سطح بالا
• مدرس: پروفسور Bina Ramamurthy
• ابزارهای مورد استفاده: Truffle IDE ،MetaMask ،Solidity ،Remix IDE

در پایان این دوره یاد خواهید گرفت که چگونه قراردادهای هوشمند بسازید، اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز توسعه دهید و از ابزارهای توسعه بلاکچین مانند Truffle و Remix استفاده کنید.

دوره Blockchain: Foundations and Use Cases

• آماده شده توسط: ConsenSys Academy
• پلتفرم: Coursera
• وضعیت: رایگان
• سطح: مبتدی
• مدت دوره: ۱۶ ساعت
• مناسب برای: همه علاقه‌مندان، حتی بدون دانش برنامه‌نویسی
• مدرس: تیم ConsenSys
• ویژگی مهم: معرفی جامع بلاکچین برای برنامه‌نویسان و غیر‌برنامه‌نویسان

در پایان این دوره درک عمیق‌تری از مفاهیم پایه بلاکچین و موارد استفاده واقعی آن در صنایع مختلف پیدا می‌کنید.

دوره Blockchain Foundations for Developers

• آماده شده توسط: IBM
• پلتفرم: Coursera
• وضعیت: رایگان
• سطح: متوسط
• مدت دوره: ۹ ساعت
• مناسب برای: توسعه‌دهندگان آشنا با برنامه‌نویسی
• مدرس: کارشناسان IBM

در پایان این دوره یاد خواهید گرفت که چگونه از بلاکچین برای ساخت کسب‌وکار استفاده کنید، دفتر کل‌های دیجیتال ایجاد کنید و با Hyperledger Composer اپلیکیشن‌های کاربردی طراحی نمایید.

دوره Blockchain Essentials

• آماده شده توسط: IBM
• پلتفرم: Cognitive Class
• وضعیت: کاملاً رایگان
• سطح: مبتدی
• مدت دوره: ۳ ساعت
• مناسب برای: آشنایی سریع با مفاهیم اولیه بلاکچین
• مدرس: کارشناسان IBM
• ویژگی: نسخه کوتاه‌شده دوره قبلی IBM، شامل تمرین با Hyperledger Playground

در پایان این دوره با مفاهیم اولیه بلاکچین آشنا می‌شوید و درک کلی از نحوه کار شبکه‌ها و انتقال دارایی‌ها در یک بلاکچین به دست می‌آورید.

دوره Blockchain Fundamentals

• آماده شده توسط: دانشگاه کالیفرنیا، برکلی
• پلتفرم: edX
• وضعیت: رایگان (با گواهی پولی)
• سطح: مبتدی
• مدت دوره: حدود ۳ ماه – هفته‌ای ۳ تا ۵ ساعت
• مناسب برای: علاقه‌مندان به ترکیب مفاهیم فنی و غیر‌فنی
• مدرس: اعضای تیم Blockchain at Berkeley
• نکته: تمرکز بیشتر بر مفاهیم است، نه برنامه‌نویسی.

در پایان این دوره یاد خواهید گرفت که چگونه بیت کوین و بلاکچین کار می‌کنند و مفاهیم پایه رمزنگاری، الگوریتم‌های اجماع و ساختارهای غیرمتمرکز را درک خواهید کرد.

دوره Bitcoin and Cryptocurrency Technologies

• آماده شده توسط: دانشگاه پرینستون
• پلتفرم: Coursera
• وضعیت: رایگان
• سطح: مبتدی
• مدت دوره: ۱۸ ساعت
• مناسب برای: علاقه‌مندان به بیت‌کوین و فناوری پشت آن
• مدرس: دکتر Arvind Narayanan
• نکته: دوره‌ای دانشگاهی است که با کتاب درسی اختصاصی (قابل دریافت از سایت پرینستون) آموزش داده می‌شود.

در پایان این دوره درک عمیقی از بیت کوین، فرآیند استخراج، حریم خصوصی، تمرکززدایی و اثرات اجتماعی و سیاسی رمزارزها به دست می‌آورید.

بهترین دوره‌های آموزش بلاکچین به زبان فارسی

اگرچه منابع انگلیسی در زمینه آموزش بلاکچین بسیار متنوع هستند، اما طبیعی است که برای بسیاری از افراد، یادگیری مفاهیم تخصصی به زبان فارسی ساده‌تر و قابل‌فهم‌تر است. خوشبختانه، در سال‌های اخیر دوره‌های فارسی باکیفیتی در دسترس قرار گرفته‌اند که بسیاری از آنها توسط متخصصان داخلی یا با ترجمه دقیق دوره‌های بین‌المللی تهیه شده‌اند.

ما در رمزآگاه با همین نگاه، در حال آماده‌سازی یک دوره جامع و گام‌به‌گام هستیم که تمام جنبه‌های اصلی فناوری بلاکچین و کریپتو را به زبان ساده، کاربردی و از پایه آموزش می‌دهد. این دوره به‌ویژه برای کسانی طراحی شده است که می‌خواهند از صفر وارد این حوزه شوند و مسیر تخصصی یا درآمدزایی خود را آغاز کنند.

به‌زودی اطلاعات کامل این دوره از طریق وب‌سایت رمزآگاه منتشر خواهد شد. برخی از منابع فارسی دیگر که برای آموزش بلاکچین مناسب هستند:

• دوره‌های فارسی موجود در پلتفرم‌های آموزشی داخلی مانند فرادرس و مکتب‌خونه
• کانال‌ها و دوره‌های یوتیوب فارسی زبان که اصول بلاکچین و قراردادهای هوشمند را توضیح می‌دهند
• کتاب‌های فارسی منتشر شده در زمینه فناوری بلاکچین، مانند کتاب یک ساتوشی

اگر در انتخاب دوره فارسی مناسب برای خودتان مردد هستید، پیشنهاد می‌کنیم ابتدا هدف خود را مشخص کنید: آیا صرفاً دنبال آشنایی کلی هستید یا قصد ورود به برنامه نویسی بلاکچین را دارید؟ با توجه به هدف، مسیر مناسب را راحت‌تر می‌توانید پیدا کنید.

آموزش برنامه نویسی بلاکچین

برای آموزش برنامه نویسی بلاکچین، دوره‌های بسیاری را می‌توانید پیدا کنید. در حال حاضر، برنامه نویسی بلاکچین یکی از پردرآمدترین مشاغل حوزه تکنولوژی است. توضیح اینکه یک برنامه نویس بلاکچین دقیقاً چه کار می‌کند، کمی دشوار است. می‌توان گفت که اگر تنها بخشی از توسعه یک وب‌سایت با بلاکچین در ارتباط باشد، شما یک برنامه نویس بلاکچین هستید. در ادامه چند نمونه از کارهایی که ممکن است یک توسعه‌دهنده بلاکچین انجام دهد را مرور می‌کنیم. این فهرست کامل نیست و الزامی نیست که همه توسعه‌دهندگان به همه این مهارت‌ها مسلط باشند:

• توسعه قرارداد هوشمند
  قراردادهای هوشمند برنامه‌هایی هستند که روی بلاکچین‌هایی مانند اتریوم اجرا می‌شوند. مقاله‌ای جامع و کامل درباره قراردادهای هوشمند در رمزآگاه منتشر کرده‌ایم که می‌توانید آن را مطالعه کنید.
• توسعه وب‌سایت بلاکچینی
  به‌عنوان یک توسعه‌دهنده فرانت‌اند، ممکن است وب‌سایتی طراحی کنید که با بلاکچین در ارتباط باشد؛ مثلاً یک سایت فروشگاهی با امکان پرداخت رمزارزی (مانند Shopify).
• توسعه اپلیکیشن موبایل بلاکچینی
  اپلیکیشنی مانند Darma مثالی از یک برنامه موبایلی مبتنی بر بلاکچین است. برای ساخت چنین اپی، باید به یکی از زبان‌های توسعه موبایل مانند جاوا، اندروید یا IOS مسلط باشید.
• توسعه بک‌اند بلاکچینی
  بسیاری از اپلیکیشن‌های بلاکچین برای عملکرد بهتر به بک‌اندهای سمت سرور متکی هستند. برای این نقش باید به یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی بک‌اند و چارچوب‌های توسعه سرور مسلط باشید. اگر هنوز با زبانی آشنا نیستید، JavaScript انتخاب مناسبی است چون:
  ۱. زبانی بسیار رایج و همه‌منظوره است؛
  ۲. در فرانت‌اند و بک‌اند قابل استفاده است؛
  ۳. بین توسعه‌دهندگان بلاکچین محبوب است.
• زیرساخت بلاکچین
  این دسته شامل توسعه‌دهندگانی می‌شود که مستقیماً با زیرساخت بلاکچین کار می‌کنند؛ برای مثال اجرای نودها یا ساخت شبکه‌های بلاکچین. این مورد نیاز به درک و دانشی عمیق از برنامه‌نویسی و فناوری بلاکچین دارد.

مسیر شغلی و تخصصی در حوزه بلاکچین

مسیر شغلی بلاکچین پر از موقعیت‌های درآمدزایی فوق‌العاده است. شاید فعلاً در ایران -حدأقل در زمان نوشتن این مقاله- شرکت‌های زیادی به دنبال متخصص بلاکچین نگردند، اما بدون شک این حوزه آنقدر پتانسیل دارد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، آگهی‌های شغلی زیادی در این زمینه خواهیم دید. در این قسمت بررسی می‌کنیم که با چه عناوینی در حوزه بلاکچین، می‌توانید مشغول به‌کار شوید.

توسعه‌دهنده بلاکچین

• شروع مسیر: توسعه‌دهنده وب یا مهندس نرم‌افزار
• مهارت‌های مورد نیاز: Solidity، جاوااسکریپت، قراردادهای هوشمند، آشنایی با اتریوم و فریم‌ورک‌های بک‌اند

مراحل بعدی:

• توسعه‌دهنده قرارداد هوشمند
• توسعه‌دهنده اپلیکیشن غیرمتمرکز (DApp)
• مهندس هسته بلاکچین (کار روی پروتکل‌ها)
• معمار بلاکچین (Blockchain Architect)
• مدیر فنی (Technical Lead)
• مدیر ارشد فناوری (CTO) در استارتاپ‌های بلاکچینی

مدیر محصول بلاکچین

• شروع مسیر: دستیار محصول یا تحلیل‌گر در شرکت‌های فناوری
• مهارت‌های مورد نیاز: طراحی محصول، تحلیل مسیر کاربر، آشنایی با مفاهیم بلاکچین، دیفای و NFT

مراحل بعدی:

• مدیر محصول در پروژه‌های DeFi
• مدیر رشد در پروژه‌های Web3
• رئیس بخش محصول
• بنیان‌گذار استارتاپ بلاکچینی

تحلیل‌گر یا پژوهشگر بلاکچین

• شروع مسیر: تحلیل‌گر بازار، تحلیل‌گر داده یا علاقه‌مند به رمزارز
• مهارت‌های مورد نیاز: تحلیل داده، آشنایی با توکنومیکس، درک وایت‌پیپر

مراحل بعدی:

• تحلیل‌گر آن‌چین (On-chain Analyst)
• طراح مدل اقتصادی توکن‌ها (Tokenomics Designer)
• سرپرست پژوهش در صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا DAO‌ها

مدرس یا تولیدکننده محتوای بلاکچین

• شروع مسیر: نویسنده محتوا، بلاگر یا مدرس حوزه رمزارز
• مهارت‌های مورد نیاز: نگارش محتوا، آشنایی با سئو، تسلط بر مفاهیم بلاکچین

مراحل بعدی:

• مدرس Web3
• تولیدکننده محتوا یا اینفلوئنسر در حوزه رمزارز
• ایجاد برند شخصی، دوره آموزشی یا پلتفرم مستقل

جمع‌بندی

در این مقاله از رمزآگاه، تلاش کردیم به‌صورت کامل، دقیق و کاربردی به آموزش بلاکچین بپردازیم؛ نه صرفاً با هدف معرفی یک فناوری، بلکه به عنوان یک موقعیت شغلی عالی برای رسیدن به کسب درآمد.

در ابتدا، با تعریف ساده و قابل فهم بلاکچین آغاز کردیم. سپس، نحوه عملکرد آن را توضیح دادیم و در ادامه، مزایا و معایب این فناوری را زیر ذره‌بین گذاشتیم. در بخش‌های بعد، به این پرداختیم که چرا آموزش بلاکچین اهمیت دارد و به رشد خیره‌کننده بازار کار و فرصت‌های بین‌المللی اشاره کردیم. در نهایت، منابع آموزشی معتبر انگلیسی و فارسی را هم معرفی کردیم.

پرسش‌های متداول